This article or section is in the middle of an expansion or major restructuring and is not yet ready for use.

Inleiding

Algemeen

Deze pagina beschrijft het functioneel ontwerp voor de informatiestandaard Contra-indicatie en Overgevoeligheden (CiO). Dit functioneel ontwerp is onderdeel van de standaardenset voor Medicatieveiligheid. De standaardenset voor Medicatieveiligheid bestaat uit de informatiestandaarden MP9, CiO en Lab2Zorg. De informatiestandaard CiO is tot stand gekomen in samenwerking met een projectgroep met deelnemers uit verschillende domeinen in de zorg: huisartsen, specialisten, specialisten ouderenzorg, apothekers, CMIO’s, verpleegkundigen, etc.

Bij het voorschrijven, verstrekken of toedienen van medicatie is voor de patiëntveiligheid een actueel medicatieoverzicht/basisset medicatiegegevens verplicht. Contra-indicaties en geneesmiddelovergevoeligheden zijn in dit overzicht essentieel. Een contra-indicatie (CI) is aandoening of kenmerk van een patiënt waarbij bepaalde geneesmiddelen niet, of alleen onder bepaalde voorwaarden, mogen worden toegepast. Een patiënt kan ook een allergie of niet-allergische overgevoeligheid hebben voor bepaalde geneesmiddelen. Bijwerkingen van geneesmiddelen kunnen schade toebrengen aan de gezondheid van een patiënt. Als zorgverleners rekening houden met contra-indicaties en geneesmiddelovergevoeligheden kan (vervolg)schade bij de patiënt worden beperkt of worden voorkomen. Het elektronisch verwerken en uitwisselen van contra-indicaties en geneesmiddelovergevoeligheden is van belang voor goede ondersteuning van zorgverleners bij medicatiebewaking op contra-indicatie en geneesmiddelovergevoeligheid.

Voor uitwisseling van contra-indicatie en overgevoeligheden worden de volgende zibs gebruikt:

MedicatieContraIndicatie en;
AllergieIntolerantie inclusief reacties

Met daaraan gerelateerd de zibs:

Contra-indicaties en overgevoeligheden hebben een relatie met een bepaalde diagnose, verrichting, labuitslag of andere medische concepten. Deze concepten zijn niet in de zorginformatiebouwstenen MedicatieContraIndicatie en AllergieIntolerantie opgenomen. De relatie daarmee bestaat idealiter wel in de informatiesystemen van zorgverleners.

Op deze wiki-pagina worden de doelgroep, kaders & uitgangspunten en kwalificatie van Contra-indicatie en Overgevoeligheden nader toegelicht. Ook worden verschillende use cases beschreven. Onderaan deze wiki-pagina zijn de referenties en de paginahistorie opgenomen.

Doelgroep

De doelgroep voor deze pagina bestaat uit:

Productmanagers
Architecten
Ontwerpers
Ontwikkelaars
Testers van XIS- / AIS-leveranciers
Regio-organisaties
Nictiz

Dit functioneel ontwerp (FO) is opgesteld door de werkgroep ‘Contra-indicatie en Overgevoeligheid’ en goedgekeurd door de autorisatieraad van Medicatieoverdracht. Op het ogenblik van publicatie van het FO was de werkgroep als volgt samengesteld:

G. Meijboom, voorzitter - Nictiz
G. Koelewijn - Nictiz
L. Grandia - Z-index
E. van Aalten - Pharmapartners
E. de Bel - NFU
M. Journee - KNMP
E. Bastiaanssen - NHG
B. Molenaar - VZVZ
H. Hoogvliet - Lumc???
S. Borgsteede - Stichting HealthBase
T. De Jong - VZVZ
N. Jessurun - Lareb
R.Westerhof - NHG
A. Wasylewicz - NVZA
M. Tan - Nictiz
N. Krul - Nictiz (Terminologie Centrum)
H. Groot - Nictiz (Terminologie Centrum)
A. Zada - Nictiz (Zib-Centrum)
H. van der Linden - VZVZ
H. Silva Costa Melo - Nictiz

Kaders & Uitgangspunten

Richtlijn

De geneesmiddelovergevoeligheden en contra-indicaties zijn een verplicht onderdeel van het medicatieoverzicht zoals aangegeven in de Richtlijn Overdracht van Medicatiegegevens in de Keten, herziening 2018/2019.

In de KNMP-richtlijn Medicatiebewaking uit 2016 wordt contra-indicatie als één van de farmacotherapiegerelateerde problemen benoemd waarvoor medicatiebewaking moet worden uitgevoerd. In deze richtlijn worden aanbevelingen gedaan voor een optimale medicatiebewaking, zodat de patiënt zijn geneesmiddel veilig en efficiënt kan gebruiken. Medicatiebewaking vindt plaats in de eigen systemen, daarom moeten opgevraagde contra-indicatie, die door anderen zijn vastgelegd, overgenomen worden in de eigen systemen.

Afspraken uit het project Informatie-uitwisseling geneesmiddelovergevoeligheden staan in het document Registratie en Overdracht geneesmiddelovergevoeligheden januari 2017, versie 1. Het doel van dit project was het opstellen van afspraken over de kenmerken van geneesmiddelovergevoeligheden die uitgewisseld worden tussen zorgverleners en bepalen wat het uitwisselen van de kenmerken betekent voor de informatiestandaarden en –systemen.

Binnen het Programma Medicatieoverdracht zijn 10 stappen onderkend waarmee de informatievoorziening ten behoeve van medicatieveiligheid moet worden verbeterd. Deze 10 stappen zijn nodig om te komen tot een adequaat medicatieoverzicht. Stap 8 betreft de verbeteringen ten behoeve van contra-indicaties en overgevoeligheid. Zowel contra-indicaties als overgevoeligheid zijn opgenomen in het medicatieoverzicht en worden gebruikt bij medicatiebewaking door voorschrijvers en verstrekkers in alle domeinen van de zorg.

Vanuit het beheer van het Programma Medicatieoverdracht vindt de doorontwikkeling van de informatiestandaard CO plaats. Het beheer wordt ingericht conform NEN7522.

De Nationale Contra-indicatielijst (NCI) is in de G-standaard opgenomen als Thesaurus 40. Binnen de zib Contra-Indicatie wordt de Contra-Indicatienaam hieruit overgenomen.

Homoniemen

De terminologie rondom contra-indicatie en contra-indicatieaard wordt niet altijd eenduidig gehanteerd. Z-Index kent twee grootheden, namelijk contra-indicatieaard en contra-indicatie. Het veld kent nog een derde grootheid, namelijk vastgelegde contra-indicatie in het dossier.

Hieronder de definitie van de verschillende termen:

Contra-indicatieaard: de lijst met items uit G-standaard thesaurus 40.
Contra-indicatie: de combinatie van vastgelegde contra-indicatie aard + geneesmiddel (de contra-indicatiecodes uit bestand 655).
Vastgelegde contra-indicatie: vastlegging van de constatering dat de contra-indicatie aanwezig is bij de patiënt en dat daar in de medicatiebewaking rekening mee gehouden moet worden.

In dit document wordt gebruik gemaakt van de term contra-indicatie als zijnde de vastgelegde contra-indicatie in het dossier van de patiënt.

Overgevoeligheid(sreactie)

In de afsprakenset 'Registratie en overdracht van geneesmiddelovergevoeligheden' wordt met overgevoeligheid(sreactie) bedoeld een allergie, niet-allergische overgevoeligheid(sreactie) (intolerantie) of één of meer onacceptabele bijwerkingen.

Allergie (type B-bijwerking*) = Een allergie is een immuungerelateerde overgevoeligheid op stoffen die in contact komen met het lichaam of het lichaam binnen komen, zoals pollen, bijengif of geneesmiddelen^[1].
Niet-allergische overgevoeligheid (intolerantie) (type B-bijwerking*) = Een niet-allergische overgevoeligheid is een niet-immuungerelateerde overgevoeligheid, zoals een overgevoeligheid voor NSAID’s^[2]). Deze overgevoeligheid wordt ook wel een intolerantie genoemd. De term intolerantie verdient echter niet de voorkeur.
Bijwerking (type A-bijwerking*) = Een bijwerking is een schadelijk en/of onbedoeld effect dat optreedt bij de toepassing van een geneesmiddel in een gebruikelijke dosering voor preventie, diagnose of behandeling van een ziekte of aandoening’^[3].

(*) Opmerkingen:

Een type A-bijwerking is dosisafhankelijk, voorspelbaar en gerelateerd aan het farmacologische effect. Binnen de context van dit document is er bewust voor gekozen om type A-bijwerking onder de overkoepelende term ‘overgevoeligheids(reactie)’ op te nemen, terwijl deze bijwerking strikt genomen niet onder de definitie van het begrip ‘overgevoeligheids(reactie)’ valt. In de praktijk is het wenselijk om bij het optreden van (onacceptabele) type A-bijwerkingen bepaalde kenmerken te registreren en uit te wisselen. Deze kenmerken komen overeen met de kenmerken die optreden bij allergische of niet-allergische overgevoeligheidsreacties;
Een type B-bijwerking is niet dosisafhankelijk, niet voorspelbaar en (meestal) niet gerelateerd aan het farmacologische effect.

Reikwijdte informatiestandaard

De reikwijdte van de informatiestandaard beslaat de functionele beschrijvingen en de dataset voor alle gegevensuitwisselingen binnen één of meerdere zorgprocessen.

Infrastructuur

De berichten beschreven in deze informatiestandaard kunnen over elke willekeurige infrastructuur worden getransporteerd. De specificatie van de infrastructuur is buiten scope van deze informatiestandaard.

Wettelijke kaders

Contra-indicatie & overgevoeligheid is een informatiestandaard. Overeenkomstig de lagen van interoperabiliteit zijn aanvullende afspraken nodig om in de praktijk te komen tot implementatie van een informatieoverdracht. Daarbij gelden altijd de wettelijke kaders als uitgangspunt.

Kwalificatie

Op basis van dit FO en de daarbij behorende dataset wordt een kwalificatiescript opgesteld. Een kwalificatie bij Nictiz vindt plaats per systeemrol. Het opstellen van kwalificatiescripts valt buiten de scope van dit FO. Voor meer informatie zie de websitepagina over Nictiz kwalificaties of stuur een mail naar 'kwalificatie@nictiz.nl'. De kwalificatiescripts voor Contra-indicatie zijn te vinden op de volgende webpagina. De kwalificatiescripts voor Overgevoeligheid is te vinden op......

Nictiz biedt leveranciers de mogelijkheid hun producten en diensten te laten testen op correcte implementatie van informatiestandaarden. Voor meer informatie over het testen met de simulator vanuit ART-DECOR: Testen met ART-DECOR.

Use cases

Dit hoofdstuk bevat verschillende use cases voor zowel contra-indicatie als voor overgevoeligheid. Een use case is een specifieke beschrijving van een praktijksituatie in de zorg waarbij voor een concrete situatie het uitwisselen van informatie wordt beschreven aan de hand van actoren (mensen, systemen) en transacties (welke informatie wordt wanneer uitgewisseld). Een use case is een verbijzondering van een specifiek onderdeel van het zorgproces. Een informatiestandaard kan bestaan uit één of meerdere use cases. Iedere use case is gekoppeld met een scenario in ART-DECOR. Wanneer verschillende use cases gebruik maken van hetzelfde scenario kan een andere indeling gewenst zijn, bijvoorbeeld op basis van proces. In dit FO worden de volgende use cases geanalyseerd en uitgewerkt:

Use case 1 betreft het opvragen en opleveren van contra-indicatie t.b.v. medicatiebewaking (PULL);
Use case 2 betreft het versturen van een contra-indicatie naar een andere zorgverlener (PUSH);
Use case 3 betreft het opvragen en opleveren van overgevoeligheid t.b.v. medicatiebewaking (PULL);
Use case 4 betreft het versturen van een overgevoeligheid naar een andere zorgverlener (PUSH).

Use case 1 – Contra-indicatie (PULL)

Doel en Relevantie

De voorschrijver/verstrekker wil (opnieuw) medicatie voorschrijven en/of verstrekken en wil de medicatie toetsen op veiligheid.

Zie onderstaande patient journey om de relevantie van deze use case te begrijpen:

Medicatieoverzicht

Een patiënt wordt vanwege een hartstilstand opgenomen in het ziekenhuis. In de ambulance haalt de broeder het medicatieoverzicht op inclusief de contra-indicaties. Op de lijst is te lezen dat de internist op 15 mei 2008 Diabetes als contra-indicatie heeft vastgelegd. De broeder neemt dit over in zijn informatiesysteem. Contra-indicatie: Diabetes Mellitus, 15-5-2008, internist

Medicatieverificatie

Een medisch specialist uit het ziekenhuis wil medicatieverificatie uitvoeren voorafgaand aan het voorschrijven van medicatie. Hiervoor vraagt hij/zij alle contra-indicaties van de patiënt op als onderdeel van medicatieoverzicht. Voor het opvragen van contra-indicaties van een patiënt, is minimaal het identificatienummer van desbetreffende patiënt nodig. Daarnaast kan het verzoek tot het beschikbaarstellen van contra-indicatie(s) specifieker worden gemaakt door het toevoegen van een begindatum, einddatum, contra-indicatienaam of het identificatienummer van een contra-indicatie.

Proces en Context

Preproces

De medicatiebewaker is ingelogd in het informatiesysteem met juiste authenticatie en is geautoriseerd om contra-indicaties op te vragen.

Proces

De zorgverlener die medicatiebewaking wil uitvoeren vraagt de bekende contra-indicaties op bij andere zorgverleners.
Zorgverleners die een contra-indicatie hebben vastgelegd leveren deze op.
Het informatiesysteem van de medicatiebewaker ontvangt het bericht en toont de gegevens op het scherm. Het informatiesysteem toont daarbij de medicatiebewakingssignalen.

Postproces

De contra-indicaties zijn opgevraagd en worden overzichtelijk getoond in het informatiesysteem van de medicatiebewaker en kunnen indien gewenst gebruikt worden bij de medicatiebewaking.

Bedrijfsrollen

Deze use case kent twee bedrijfsrollen, een overzicht is weergegeven in tabel 1.

Tabel 1. Bedrijfsrollen use case 1.

Bedrijfsrol	Activiteit
Medicatiebewaker	Vraagt contra-indicatie op
Contra-indicatie verstrekker	Levert contra-indicatie op waarvan hijzelf de bron is. De contra-indicatie verstrekker kan een voorschrijver of verstrekker zijn.

Onderstaande afbeelding toont de bedrijfsrollen en de activiteiten die zij uitvoeren.

Figuur 1. Activiteitendiagram Opvragen en aanleveren contra-indicatielijst

Informatieoverdracht

Systemen & Systeemrollen

Alle bedrijfsrollen maken ieder gebruik van een informatiesysteem (XIS / AIS). Deze systemen kennen ieder verschillende systeemrollen, die het uitwisselen van gegevens tussen deze systemen mogelijk maken. Elke XIS / AIS per bedrijfsrol vervult 2 systeemrollen, namelijk:

CIO-CIB [3]: beschikbaarstellend systeem
CIO-CIR [4]: raadplegend systeem (zie figuur 2).

Figuur 2. Systemen en systeemrollen binnen opvragen en aanleveren contra-indicatie (PULL).

Transacties & Transactiegroepen

Het uitwisselen van gegevens tussen de verschillende systeemrollen gebeurt op basis van transacties, een verzameling van transacties (bijvoorbeeld een vraag- en antwoordbericht) vormt een zogeheten transactiegroep. Figuur 3 toont de samenhang tussen de bedrijfsrollen, bedrijfsprocessen, systeemrollen transacties en transactiegroepen die onderdeel uitmaken van Opvragen en aanleveren contra-indicatie (PULL).

Figuur 3. Use case Diagram Opvragen en aanleveren contra-indicatie (PULL).

Zoals zichtbaar is in bovenstaande afbeelding, hebben sommige bedrijfsactiviteiten een bepaalde transactie tot gevolg. Deze transactie wordt uitgevoerd door een systeemrol, en maakt onderdeel uit van een transactiegroep. De gegevenselementen die als onderdeel van de transacties tussen systeemrollen worden uitgewisseld, zijn gespecificeerd in ART-DECOR.

Samenhang bedrijfsrollen, activiteiten, transacties, systeemrollen en transactiegroepen

Het overzicht in tabel 2 maakt het mogelijk direct de gewenste scenario’s, transactiegroepen en/of transacties te raadplegen in ART-DECOR.

Tabel 2. Referenties naar ART-DECOR transacties voor Opvragen en aanleveren contra-indicatie (PULL).

Scenario:	Transactiegroep:	Transacties
Contra-Indicatie	Contra-Indicatie (PULL)	Raadplegen contra-indicatie Beschikbaar stellen contra-indicatie